بازنشر این پژوهش با ذکر نام منبع آزاد است.
بخش تحقیق و توسعه شرکت رسام نقش آناهیتا

نگهداری صحیح کلیشه‌های فلکسو پس از پایان چاپ برای دوام بیشتر و عملکرد مطلوب آن‌ها در دفعات بعدی حیاتی است. در ادامه، بهترین روش‌های محافظت، تمیزکاری و انبارداری این کلیشه‌ها به صورت ساختارمند ارائه می‌شود. توجه شود که منابع مختلف صنعتی مانند شرکت Miraclon (Kodak Flexcel) و تیم‌های فنی چاپ فلکسو بر رعایت شرایط محیطی کنترل‌شده، جلوگیری از تماس با نور و اوزون و استفاده از متریال مناسب تأکید دارند .

اقدامات اولیه پس از پایان چاپ

1. جدا کردن فوری و با احتیاط کلیشه از ماشین چاپ: بلافاصله پس از خاتمه کار ماشین، کلیشه را با دقت از سیلندر جدا کنید. با فشار کم و به آرامی لبه‌های چسب را جدا کنید تا از پاره شدن یا کشیدگی کلیشه جلوگیری شود .

2. آبکشی اولیه: بلافاصله پس از درآوردن کلیشه، آن را با آب تمیز شست‌و‌شوی اولیه دهید تا مرکب روی سطح مرطوب شده و بخش قابل توجهی از جوهر شسته شود . این مرحله «قانون طلایی» تمیزکاری است تا از خشک‌شدن و سخت شدن مرکب جلوگیری شود.

3. شستشوی شیمیایی با مواد استاندارد: برای پاک‌کردن مرکب باقی‌مانده از محلول‌های پاک‌کننده مناسب استفاده کنید. محلول‌های ملایم و سازگار با نوع مرکب و جنس کلیشه (طبق دستور تولیدکننده) را به صورت دستی یا اتوماتیک روی کلیشه اسپری یا با قلم‌مو نرم اعمال کنید . استفاده از قلم‌موهای مویی طبیعی (مثل موی اسب) یا اسفنج نرم توصیه می‌شود و فشار بیش از حد در حین شستشو خودداری شود .

4. شستشوی نهایی و شست‌وشوی آب سرد: پس از رفع کامل مرکب، کلیشه را با آب سرد آبکشی کنید تا هرگونه جوهر و ماده پاک‌کننده باقی‌مانده از سطح برداشته شود . از خشک ماندن باقی‌مانده محلول پاک‌کننده روی کلیشه خودداری کنید، زیرا می‌تواند باعث فرسایش سریع‌تر و ترک‌خوردن کلیشه شود.

5. خشک کردن کامل کلیشه: پس از شست‌وشوی نهایی، کلیشه‌ها را کاملاً خشک کنید. این کار را می‌توان با آویزان کردن در محیط تهویه‌دار یا قرار دادن در پاکت‌های مخصوص و کشوهای فیلم انجام داد تا از ورود گردوغبار و نور محافظت شوند . کلیشه‌های خشک‌شده برای انبار کردن در وضعیت ذخیره مناسب‌تری دارند و کیفیت چاپ بعدی را تضمین می‌کنند .

روش‌های مناسب شستشو و تمیزکاری

• انتخاب حلال مناسب: از پاک‌کننده‌ها و حلال‌های تأیید شده‌ی تولیدکننده کلیشه استفاده کنید. حلال‌های قوی خورنده یا الکل‌های نفتی سنگین (مانند استون، اتیل استات، MEK، نفتا و غیره) به کلیشه‌های فتوپلیمر آسیب می‌رسانند و باید از آن‌ها پرهیز شود .

• پاک کردن رویه کلیشه: برای پاک کردن سطح چاپی کلیشه، از برس یا اسفنج نرم بدون پرز استفاده کنید تا مرکب به آرامی بلند شود. از کشیدن شدید برس خودداری کنید، زیرا فشار بیش از حد باعث سایش و خوردگی سطح کلیشه می‌شود . هر بار که قلم‌مو را روی کلیشه می‌کشید، از محلول تمیزکننده تازه استفاده و کلیشه را آبکشی ملایم کنید.

• پاک کردن پشت کلیشه: پشت کلیشه (طلق پشت) باید با ایزوپروپیل الکل (IPA) یا الکل‌های ملایم پاک شود تا هرگونه باقی‌مانده مرکب یا چربی زدوده شود . این کار به حفظ چسبندگی صحیح در نصب بعدی کمک می‌کند.

• شستشوی اضافی: پس از اطمینان از تمیزی کلیشه، آن را با آب ملایم شست‌وشو دهید تا هرگونه آلودگی و اثرات محلول پاک‌کننده کاملاً حذف شوند . خشک نشدن و باقی ماندن آلودگی، منجر به سرعت گرفتن فرسایش کلیشه و کاهش دوام آن می‌شود.

• ابزار نامناسب برای تمیزکاری: از برس‌های فلزی یا ارزان قیمت (که موهایشان جدا می‌شود)، پارچه و حوله‌های نامرغوب فروشگاهی و دیگر ابزار زبر خودداری کنید، زیرا پرز یا ذرات آن‌ها به سطح کلیشه می‌چسبد و کیفیت چاپ را کاهش می‌دهد .

شرایط محیطی مناسب برای انبارداری

• دمای محیط: دمای اتاق انبار کلیشه باید معتدل باشد. بهتر است دما در بازه حدود ۱۵–۲۵ درجه سانتی‌گراد (۶۰–۷۵ درجه فارنهایت) حفظ شود . دما نباید از ۳۷ درجه سانتی‌گراد (۱۰۰ درجه فارنهایت) بیشتر شود؛ گرمای بالا باعث چسبندگی بیش از حد کلیشه‌ها و تغییر شکل آن‌ها می‌شود .

• رطوبت نسبی: نگهداری در محیط خشک تا با رطوبت کنترل‌شده (حدود ۵۰–۶۰ درصد) توصیه می‌شود. مرطوب بودن زیاد محیط می‌تواند به ورقه‌ها صدمه بزند یا منجر به رشد کپک شود، اگرچه برخی منابع بازه‌ی بزرگتری (حفظ بیش از ۱۰ درصد RH) را هم کافی می‌دانند .

• نور و تابش ماوراءبنفش: از تابش مستقیم نور خورشید یا منابع قوی UV (چراغ بخار جیوه، چراغ فلورسنت بدون فیلتر UV و غیره) به کلیشه‌ها خودداری کنید. اشعه UV باعث زردی و سخت شدن حاشیه‌های کلیشه و افزایش احتمال ترک‌خوردگی می‌شود . در انبار کلیشه‌ها از نور کم یا چراغ‌های پوشیده با فیلتر UV استفاده کنید و پنجره‌ها را با فیلم‌های محافظ UV بپوشانید . قرار دادن کلیشه‌ها در پاکت یا کشوهای فیلم تیره نیز به محافظت در برابر نور کمک می‌کند .

• اوزون و آلودگی‌های شیمیایی: در محیط‌هایی که دستگاه‌هایی مانند کرونا ترِیترها یا ترانسفورماتورهای برق وجود دارد، میزان اوزون بالا می‌رود. اوزون گازی است که باعث ترک‌خوردن سطح کلیشه می‌شود . به همین دلیل، کلیشه‌ها را دور از تجهیزات تولید اوزون انبار کنید و در صورت امکان داخل کیسه‌های پلی‌اتیلنی مشکی یا محیط بسته‌تری نگهداری نمایید .

• فضای انبار: ترجیحاً انبار کلیشه‌ها اتاقی سرپوشیده و بدون نوسانات شدید دما و رطوبت باشد. از قرار دادن کلیشه‌ها در کنار دستگاه‌های حرارتی یا رادیاتورها خودداری کنید؛ همان‌طور که شرکت Miraclon توصیه می‌کند، فضای انبار باید «محیط کنترل شده» باشد .

نگهداری کوتاه‌مدت و بلندمدت

• نگهداری کوتاه‌مدت (چند روز تا چند هفته): در این بازه زمانی، معمولاً کلیشه‌ها برای چاپ‌های بعدی سریعاً مورد استفاده قرار می‌گیرند. پس از تمیز و خشک شدن، کافی است کلیشه‌ها را در پاکت‌ یا پوشش مناسبی قرار داده و در محیطی تاریک و با تهویه نگه دارید. انتقال شتابزده به انبار نباید باعث تغییر شکل شود. حفظ شرایط دمایی و رطوبتی مطلوب همچنان مهم است.

• نگهداری بلندمدت (چند ماه به بالا): در این شرایط حساس‌تر، باید انبارداری با دقت بیشتری انجام شود. کلیشه‌ها را پس از خشک شدن کامل، داخل کیسه یا پاکت‌های پلی‌بگ مهروموم‌شده قرار دهید و در قفسه‌های مخصوص یا کشوهای تیره بچینید . رعایت اصل «ورود اول، خروج اول» (FIFO) در گردش موجودی کلیشه‌ها مفید است. کنترل دقیق دما و رطوبت و اجتناب از نوسانات شدید به حفظ کیفیت در بلندمدت کمک می‌کند. نکته مهم دیگر این که فقط کلیشه‌های کاملاً تمیز و خشک‌شده را انبار کنید، زیرا باقی‌ماندن جوهر خشک باعث ترک‌خوردن سطح در طول زمان می‌شود .

حالت افقی یا عمودی، کاورها و چیدمان در انبار

• نگهداری افقی (پهلو): در صورت امکان، کلیشه‌ها را در حالت مسطح روی یک سطح صاف بگذارید و همه رویه‌های چاپی را به یک سمت (مثلاً رو به بالا) قرار دهید. در استک کردن، کلیشه‌ها را رو در رو روی هم نگذاشته و بین هر دو ورق از صفحات جداکننده (فوم نرم یا کاغذهای وکیوم‌شده) استفاده کنید تا از چسبیدن و انتقال طرح یک کلیشه به کلیشه دیگر جلوگیری شود . ارتفاع مجموعه استک را بالا نبرید (کمتر از ۱۵ سانتی‌متر)، تا فشار زیاد به لایه‌های زیرین وارد نشود .

• نگهداری عمودی (آویزان یا لوله‌شده): اگر مجبورید فضا را به‌صورت عمودی استفاده کنید (برای مثال استفاده از آویز یا لوله‌ها)، مطمئن شوید کلیشه‌ها از منابع نوری دور باشند . کلیشه‌هایی که هنوز از سیلندر جدا نشده یا روی بوش (سلیو) باقی مانده‌اند، باید با نایلون سیاه یا پوشش محافظ مناسب پیچیده شوند تا در معرض نور و اوزون نباشند . همچنین می‌توان کلیشه‌ها را به دور لوله‌ یا رول پیچید، اما بهتر است وجه چاپ (خروجی) داخل رول قرار گیرد و وجه پشتی در خارج باشد تا هنگام بیرون آوردن، لبۀ چاپ آسیب نبیند . استفاده از درپوش در انتهای لوله‌ها به کاهش تابش نور کمک می‌کند.

• کاورها و محافظ‌ها: می‌توانید مجموعه کلیشه‌های یک سفارش را همراه با ورق‌های فوم محافظ داخل پاکت قهوه‌ای کرافت یا کیسه پلی‌بگ شفاف بسته‌بندی کنید تا در مقابل نور UV و رطوبت محافظت شوند . استفاده از پاکت‌های ضخیم دارای پوشش ضدنور یا جعبه‌های مقوایی نیز توصیه می‌شود. این کاورها ضمن جلوگیری از خراشیدگی، از تماس مستقیم هوا و گردوغبار با سطح کلیشه‌ها جلوگیری می‌کنند.

• طبقه‌بندی و نظم‌دهی: کلیشه‌ها را معمولاً بر اساس سفارش یا تاریخ چاپ سازماندهی کنید. برای هر مجموعه، در پوش بسته را با مشخصات سفارش (رنگ، تاریخ چاپ و غیره) نشانه‌گذاری کنید. چیدن کلیشه‌ها در قفسه‌های مخصوص، کشوها یا کانتینر‌های فلزی با شاسی استاندارد (به‌عنوان مثال عکس [34]) باعث بهینه شدن فضا و دسترسی آسان می‌شود. توصیه می‌شود لایه‌های فوم جداکننده از بسته‌بندی اولیه کلیشه‌ها حفظ و هنگام انبار استفاده شوند  .

الزامات و استانداردهای صنعتی

تا کنون استاندارد ملی یا بین‌المللی مشخصی صرفاً برای نگهداری کلیشه‌های فلکسوپلیمری تعریف نشده است. با این حال، شرکت‌های تولیدکننده کلیشه (مثل Miraclon/Kodak) و متخصصان فنی چاپ فلکسو (مثل All Printing Resources) دستورالعمل‌هایی را منتشر کرده‌اند. به طور کلی، تمام منابع بر محیط خنک، تاریک و خشک تأکید دارند  . به‌عنوان مثال، یک راهنمای تکنیکی دمای ایده‌آل انبار را حدود ۱۵–۲۰ درجه سانتی‌گراد و رطوبت نسبی حدود ۵۵ درصد معرفی کرده است . همچنین توصیه می‌شود نور محیط به حداقل برسد و از فیلترهای UV روی چراغ‌ها و پنجره‌ها استفاده شود  . در عمل، رعایت دستورالعمل‌های تولیدکننده هر کلیشه (شامل شرایط نگهداری توصیه‌شده) در اولویت است. برخی سازمان‌های چاپ نیز اصلاحات داخلی مبتنی بر استانداردهای عمومی حفاظت از مواد حساس (مثل ISO 18911 برای نگهداری ورنیس‌های عکس) دارند که می‌توانند الهام‌بخش باشند.

اشتباهات رایج در نگهداری و اثرات آن بر چاپ بعدی

• تأخیر در پاک‌کردن کلیشه: ماندن مرکب خشک‌شده روی کلیشه باعث شکننده شدن و چسبیدن مواد به سطح می‌شود. تجربه نشان می‌دهد که کلیشه‌های کثیف در ذخیره‌سازی مستعدتر ترک خوردن هستند و برای دفعات بعد نیاز به تلاش تمیزکاری بیشتری دارند  . به‌علاوه، جوهر خشک‌شده در مناطق دقیق کلیشه (مثل طراح‌های ریز) ممکن است در چاپ بعدی مشکلات انتقال مرکب ایجاد کند.

• استفاده از مواد یا ابزار نامناسب: به‌کارگیری حلال‌های خورنده یا برس‌های زبر و پارچه‌های بی‌کیفیت، سطح کلیشه را فرسوده و خراشیده می‌کند . این آسیب‌ها در چاپ بعدی به صورت عدم انتقال یکنواخت مرکب، لکه‌دار شدن چاپ یا افت کیفیت نقاط مشکی ظاهر می‌شود.

• انبار کردن در دمای بالا یا نور مستقیم: نگهداری در زیر نور خورشید یا در نزدیکی منابع گرما باعث تغییر شکل، زردی حاشیه‌ها و ترک‌خوردگی کلیشه می‌شود  . این تغییرات فیزیکی منجر به مشکلات تنظیم عمق چاپ و کاهش عمر مفید کلیشه می‌شود.

• بسته‌بندی و چیدمان نادرست: قرار دادن کلیشه‌ها به صورت پشت‌به‌پشت یا بدون جداکننده باعث چسبیدن آن‌ها به یکدیگر و انتقال طرح می‌شود . جدا نشدن آسان کلیشه‌ها هنگام جابه‌جایی احتمال آسیب مکانیکی را زیاد می‌کند. همچنین، آویزان کردن یا خم کردن کلیشه باعث کشیدگی الگو و کاهش قابلیت شل شدن آن روی سیلندر می‌شود .

• قرارگیری در معرض اوزون: انبار کردن کلیشه نزدیک ماشین‌های تولید اوزون (مانند پنوماتیک‌های قدرتی و کرونا) ترک‌های میکروسکوپی روی سطح ایجاد کرده و خصوصیات الاستیک کلیشه را تغییر می‌دهد  . در نتیجه، کلیشه پس از بازگشت به چاپ ممکن است نیاز به فشار بیشتر برای انتقال مرکب داشته باشد و کیفیت یکنواختی خود را از دست بدهد.

تمامی موارد فوق به مرور کیفیت چاپ را کاهش می‌دهند و عمر مفید کلیشه را کم می‌کنند. رعایت نکات فنی گفته‌شده، استفاده از مواد و ابزار استاندارد و انبارداری صحیح باعث می‌شود کلیشه‌ها برای چاپ‌های بعدی آماده‌تر باشند و از دوباره‌کاری‌ها و هزینه‌های تعویض زودهنگام جلوگیری شود  .

منابع: انجمن‌ها و تولیدکنندگان صنعت فلکسوگرافی (مانند Miraclon/Kodak و All Printing Resources)  نوشته‌ها و دستورالعمل‌های فنی خود بر نکات فوق تأکید کرده‌اند . این راهنما براساس گردآوری توصیه‌های فنی معتبر تنظیم شده است.